Olgusal ve Kavramsal Gerçeklik Arasında Bir Git-Gel Geri-Besleme Süreci Olarak Bilimsel Yöntem
Bilimsel yöntem, olguları betimleme ve açıklama yollarını kapsayan,
· eylemsel, ve
· düşünsel
bir süreçtir.
Betimleme aracı olarak,
· Gözlem,
· deney ve
· ölçme
gibi işlemleri kullanır.
Açıklama, ilk aşamada betimlenmiş olguları, bu olgular arasındaki ilişkileri dile getiren
· olgusal genellemelere,
· kuramsal kavram-genelleme- sav- kuramlara
başvurarak beklenir hale getirme amacını güder.
· tek tek olguların gözlemlerinden başlayarak
· doğrudan gözleme dayalı
tümevarımla ulaşılır.
Kuramsal genellemelere ise, olgusal genellemelerle bilimsel bilginin bütünlüğü ve tutarlılığının sağlanamadığı durumlarda,
· yeni kuramsal kavramlar tanımlayarak,
· gözlem dışı kalan nesne ya da süreçler tasarlayarak
açıklama sağlayan tümdengelim ve tümevarımı aynı anda içeren iki-yönlü bir çıkarım biçimi olan varsayımlı-tümdengelimle ulaşılır.
Bilimsel yöntemin,
· doğrulama bağlamında
olgusal ya da kuramsal genellemelerden, olgusal yoldan sınanabilir savlar çıkarma ve bu savları yeni gözlem ya da deney verileri ile karşılaştırma işlevi;
· bulma bağlamında ise,
olguları ve olgular arasındaki ilişkileri saptama, bu saptanan olgu ve olgusal ilişkileri açıklamaya elverişli kuramsal kavram tanımlama ve bu kavramlara dayalı yeni sav ya da kuram öne sürme işlevi vardır.
Bilim yalnızca bir yandan ne kuramsal kurguyla, ne de öbür yandan pratik gerçeklerin başı boş birikimi ile değil, aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi, daha çok kuramla uygulama arasında yönlendirilmiş bir git-gel bilgiye ulaşılan bir araçtır.
Eldeki gerçek geçici bir kurama yol açar. Bu geçici kuramdan yapılan tümdengelimlerin bilinen ya da özellikle elde edilmiş belirli gerçeklerle uyumlu olmadığı görülebilir. O zaman bu uyumsuzluklar, düzeltilmiş ya da bazı durumlarda farklı bir kuramı savunmayı gerektirir. Bu kez düzeltilmiş kuramdan yapılan tümdengelimler gerçekle çelişki içinde olabilir ya da olmayabilir ve bu böylece sürer gider. Gerçekte bu ana gidiş-gelişlere bir çok eşanlı alt gidiş-gelişler eşlik eder.
Olgusal dünyaya ilişkin bir sorunun bilimsel çözümü
- mantıksal yönden kabul edilebilir ve
- güvenilir gözlem veya deney sonuçlarıyla doğrulanabilir
olması gerekir. Bilimsel yöntemin tüm bilim kolları için geçerli mantıksal bir yapısı bulunur. Bu mantıksal yapının, empirik geleneğe bağlı düşünürler
- tümevarım (indüksiyon)la;
- rasyonalist geleneğe bağlı düşünürler tümdengelim (dedüksiyon)la;
- çağdaş mantıkçılar varsayımlı tümdengelim (hipotetik-dedüksiyon)la;
- pragmatistler retrodüksiyonla
oluşturulabileceğini savunur.[1],[2]
_____________
[1] Yıldırım, Cemal (2010) Bilim Felsefesi, Remzi Kitabevi :57-58.
[2] Box, George E.P. (1976) Statistics and Science, Journal of the American Statistical Association, 71(356):791-799